Αντιλαβές: Έρως στρεβλός

‘’Έρως δ᾽ἐστὶν ἔρως περὶ τὸ καλὸν, ὥστε ἀναγκαῖον Ἔρωτα φιλόσοφον εἶναι᾽

Πλάτωνος Συμπόσιον, 204b

Αφορμή για το κείμενο αυτό αποτέλεσε η επικαιρότητα. Όλα όσα ακούμε τις τελευταίες εβδομάδες για σεξουαλικές παρενοχλήσεις, ψυχολογική, λεκτική και σωματική βία και ανάρμοστες εν γένει συμπεριφορές στον χώρο του αθλητισμού και του θεάτρου. Το φαινόμενο σε καμμιά περίπτωση δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό και δεν περιορίζεται στους προαναφερθέντες χώρους. Μόλις πρόσφατα οι υποθέσεις Weinstein και Epstein συντάραξαν όλον τον κόσμο και πυροδότησαν τη συζήτηση αλλά και κοινωνικά κινήματα όπως το #MeToo. Μια πρώτη απλή (ή απλοϊκή) ερμηνεία τέτοιων συμπεριφορών θα ήταν ότι ο άνθρωπος είναι ένα είδος με κτηνώδη ένστικτα που όταν βρεθεί σε θέση ισχύος τού δίνεται η ευκαιρία να τά εκδηλώσει σε όλο τους το ‘μεγαλείο’. Ειδικότερα όμως όσον αφορά στην Ελλάδα, όσοι έχουμε μεγαλώσει σε αυτήν, ανήκουμε στην γενιά των 40 ετών και άνω και αναγνωρίζουμε στερεοτυπικές συμπεριφορές αυτής της κοινωνίας, θα μπορούσαμε ίσως να δούμε αυτά τα φαινόμενα και μέσω μιας άλλης ματιάς. Η ματιά αυτή στρέφεται στο τί είναι κοινωνικώς ανεκτό, είτε ηχηρά είτε σιωπηρά, και τί όχι. Είμαι σίγουρος ότι οι περισσότεροι αυτής της γενιάς έχουμε συχνά ακούσει να λέγεται και να ‘διδάσκεται’ στους νεότερους ότι ο άνδρας πρέπει να είναι ‘κυνηγός’ και η γυναίκα το ‘θήραμα’, ο άνδρας πρέπει να επιμένει και να μην τα παρατάει όταν ‘πολιορκεί’ μια γυναίκα έως ότου αυτή ‘πέσει’, γιατί αυτό είναι μαγκιά (!), ο άνδρας πρέπει να συμπεριφέρεται με πρόστυχο τρόπο στις γυναίκες, γιατί ‘έτσι τούς αρέσει’, οι γυναίκες όταν λένε ‘όχι’ κατά βάθος εννοούν ‘ναι’ και εάν κάποτε υπέστησαν σεξουαλική κακοποίηση τότε κατά πάσα πιθανότητα το ‘προκάλεσαν’ οι ίδιες, ενώ όσοι έχουν σεξουαλικές προτιμήσεις διαφορετικές απ’αυτές της πλειοψηφίας τoύς αξίζει να γίνονται αντικείμενο χυδαίας χλεύης. Όλα αυτά, και πολλά άλλα παρόμοια, αποτελούν κοινωνικούς ‘αυτοματισμούς’ ευρέως εδραιωμένους στη γενιά μας, που καλλιεργήθηκαν από την προηγούμενη με το πρόσχημα να κάνουν τα αγόρια ‘σωστά αρσενικά’. Φοβάμαι δυστυχώς ότι η ανοχή τέτοιων νοοτροπιών από πολλούς από εμάς οδήγησε σε μια παγιωμένη στρεβλή αντίληψη σχετικά με το ήθος της ερωτικής προσέγγισης αλλά και σε άθλιες συμπεριφορές προσβολής της αξιοπρέπειας πολλών γυναικών, αλλά και ανδρών, επί πολλά χρόνια. Εάν σε μια τέτοια περιρρέουσα ατμόσφαιρα σιωπηλής αποδοχής προσθέσει κανείς την εξουσία και επιρροή κάποιων ανθρώπων, δεν αποτελεί καμμία έκπληξη το γεγονός ότι πολλά από τα θύματα δεν βρήκαν την δύναμη να μιλήσουν νωρίτερα. Φοβάμαι δυστυχώς ότι σε αυτό αποτύχαμε όλοι μαζί. Κι ακόμη φοβάμαι ότι η αποκάλυψη κραυγαλέα ποινικώς κολάσιμων πράξεων που μόλις πρόσφατα είδαν το φως της δημοσιότητας μπορεί να επισκιάσει ένα πλήθος άλλων συμπεριφορών που μπορεί να μην έχουν μεν ποινική διάσταση αλλά είναι αναμφίβολα επίμεμπτες.

Το μεγάλο ερώτημα είναι τί χρειάζεται να γίνει από εδώ και πέρα προκειμένου να αποτρέψουμε τον ανεπανόρθωτο τραυματισμό κι άλλων ψυχών από τέτοιες συμπεριφορές. Τα ήθη και η ηθική μεταβάλλονται από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία, ο σεβασμός όμως στην ανθρώπινη υπόσταση οφείλει να είναι πάντοτε βαθειά ριζωμένος μέσα μας και να αποτελεί μέτρο κάθε μας πράξης. Μολονότι είμαι αισιόδοξος ότι η νέα γενιά θα αποδειχθεί καλύτερη από τη δική μας, νομίζω ότι το πρώτο που χρειάζεται να προσφέρουμε στα παιδιά μας είναι εκπαίδευση. Όπως τά εκπαιδεύουμε να λένε ‘ευχαριστώ’ και ‘σε παρακαλώ’, όπως τά εκπαιδεύουμε να παραχωρούν τη θέση τους σε έναν ηλικιωμένο επιβάτη ή μιαν έγκυο στο λεωφορείο, έτσι οφείλουμε να τοὺς δείξουμε τί είναι αποδεκτό και τί μη στην ερωτική σχέση. Σχολείο και οικογένεια οφείλουν να σηκώσουν αυτό το βάρος. Θα πρέπει να εξηγήσουμε στα παιδιά μας τί σημαίνει και πώς αναγνωρίζεται η συναίνεση του άλλου προσώπου, ποιά είναι τα όρια-γιατί υπάρχουν όρια-που δεν μάς επιτρέπεται να ξεπεράσουμε όταν ζούμε άνθρωποι μεταξύ ανθρώπων, να τά βοηθήσουμε να συνειδητοποιήσουν ότι η δική τους επιθυμία δεν είναι κατ’ανάγκη και επιθυμία του άλλου και δεν θα πρέπει πάση θυσία να ικανοποιηθεί, να τούς διδάξουμε την εγκράτεια, να τούς κάνουμε ικανούς να διαχωρίσουν τα λόγια που ανταλλάσσουν δυο εραστές σε μια στιγμή αμοιβαίας ερωτικής έξαρσης με όσα λέγονται ‘εν ψυχρώ’ σε μια ερωτική νύξη. Κι ακόμη οφείλουμε να μάθουμε στα παιδιά μας να έχουν αυτοπεποίθηση και να μην φοβούνται, να είναι ξεκάθαροι στα ‘ναι’ και στα ‘όχι’ τους και επιτέλους να τούς δείξουμε με το παράδειγμα μας ότι καμμιά διασημότητα, καμμιά δόξα, κανένα μετάλλιο, κανένα χρηματικό ποσό δεν έχουν μεγαλύτερη αξία από την ανθρώπινη ψυχή και αξιοπρέπεια. Κι όταν η εκπαίδευση γίνει πια γεγονός τότε θα μπορέσουμε να κάνουμε και το επόμενο βήμα, αυτό που οδηγεί στην παιδεία και την καλλιέργεια. Τότε να διδάξουμε το Συμπόσιο του Πλάτωνα στα παιδιά μας με τον μυσταγωγικό λόγο της Διοτίμας, όπου περιγράφει τους αναβαθμούς που οδηγούν τον αληθινό άνθρωπο από τον σαρκικό έρωτα για ένα πρόσωπο στον πνευματικό έρωτα για το ίδιο το Κάλλος και στον πόθο για αθανασία. Τότε μόνο ίσως τα παιδιά μας θα μπορέσουν να ενστερνιστούν με όλο τους το είναι την αρχική εκείνη φράση από το ‘When she was good’ του Philip Roth: ‘Δεν ήθελα να γίνω πλούσιος, δεν ήθελα να είμαι διάσημος, δεν ήθελα να είμαι ισχυρός, δεν ήθελα καν να είμαι ευτυχισμένος· ήθελα να είμαι απλώς ένας πολιτισμένος άνθρωπος…’.

Η εικόνα αναπαριστά τον πίνακα του Γιάννη Μόραλη (1916-2009) ‘Κορίτσι που λύνει το σανδάλι του᾽ από το 1973 ο οποίος ανήκει σε ιδιωτική συλλογή.

Ακούστε παρακάτω ένα υπέροχο παραδοσιακό αστικό Γιαννιώτικο τραγούδι που περιγράφει τον ερωτικό πόνο του αρχοντόπουλου για το αλλόδοξο αντικείμενο του πόθου του. Ο Λάκης Χαλκιάς τό ερμηνεύει ‘ρωμαίικα’!