Η γυμνή αλήθεια

‘…τυράννου δύσθεον γλωσσαλγίαν…’

Ωδή Ζ’, Ιαμβικές καταβασίες Χριστουγέννων

Αυτό το κείμενο γράφεται λίγες μόλις μέρες μετά τη συμφωνία εκεχειρίας μεταξύ Χαμάς και κράτους του Ισραήλ στη λωρίδα της Γάζας. Μουδιασμένη χαρά επικρατεί στον περισσότερο κόσμο. Χαρά γιατί οι Παλαιστίνιοι φαίνεται να λυτρώνονται από τον κλοιό της πείνας και γιατί οι τελευταίοι επιζώντες όμηροι σμίξαν με τις οικογένειες τους. Ταυτόχρονα όμως μουδιασμένη αφού κανείς δεν γνωρίζει πόσο θα διαρκέσει και πού τελικώς θα οδηγήσει. Κανείς δε γνωρίζει πραγματικά εάν η ειρήνη θα επικρατήσει σ’αυτή τη βασανισμένη γη. Κανείς ίσως εκτός του ίδιου του Trump, που μεγαλόστομα δήλωσε ότι έβαλε, προσωπικά ο ίδιος, τα θεμέλια για την ‘αιώνια ειρήνη’ στην περιοχή! Κάποιοι ήδη τον επευφημούν ως μέγιστο ηγέτη και δεινό ειρηνοποιό. Κάποιοι, ελπίζω οι περισσότεροι, παρακολουθούμε με αμηχανία τα γεγονότα αναζητώντας μια ερμηνεία που να ‘βγάζει νόημα’. Ενώ οι ηγέτες που παρευρέθησαν στο show του Sharm El Sheikh προσέφεραν δουλικότατα την υπακοή τους στον ‘τύραννο’ ελπίζοντας να παρουσιαστούν οι ίδιοι ως ‘μέρος της λύσης’ στο εσωτερικό τους ακρoατήριο…Σ’αυτό το μικρό κείμενο θα επειχειρήσω να δείξω γιατί οι ‘ειρηνευτικές’ κινήσεις Trump είναι προορισμένες να αποτύχουν. 

Πρώτα θα πρέπει νομίζω να σκεφτούμε τί χρειάζεται για να επιτευχθεί ειρήνη μεταξύ δυο αντιμαχομένων μερών που πολεμούν ανελέητα, με βαθύ μίσος για δεκαετίες. Το πρώτο πιστεύω που χρειάζεται είναι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης. Χωρίς εμπιστοσύνη καμμιά διαπραγμάτευση δεν μπορεί να καρπίσει. H εμπιστοσύνη οικοδομείται πάνω στην επικοινωνία. Μια επικοινωνία άμεση, πρόσωπο με πρόσωπο, ενώπιος ενωπίω, όχι δι’αντιπροσώπων και μεσαζόντων. Η εμπιστοσύνη θα πρέπει επιπλέον να ερείδεται στην κοινή πεποίθηση ότι στόχος δεν είναι να συντρίψει και να ταπεινώσει ο ένας τον άλλο αλλά αντίθετα η δίκαιη μοιρασιά. Η διαπραγμάτευση χρειάζεται καλή προετοιμασία και γνώση. Γνώση της ιστορίας των εθνών και των ιδιαιτεροτήτων τους. Κι ακόμη γνώση των ανεπούλωτων πληγών κάθε λαού τις οποίες θα πρέπει ειρηνοποιοί και αντίπαλοι να χειριστούν με λεπτότητα, ευαισθησία, κατανόηση και διάκριση. Η κατανόηση εδώ είναι καίρια. Πρέπει κανείς να ακούσει τον αντίμαχο του, να προσπαθήσει να μπει στη θέση του, να τον καταλάβει. Η διαπραγμάτευση επίσης απαιτεί μετριοπάθεια· όχι ακρότητες και κραυγές. Όταν θα πρέπει τα δυο μέρη να συναντηθούν κάπου στην μέση και να κάνουν αμοιβαίες υποχωρήσεις, τότε δεν υπάρχει χώρος για μισαλλοδοξία και φανατισμό. Η διαπραγμάτευση απαιτεί χρόνο. Όταν μια διαμάχη μαίνεται επί δεκαετίες, όταν έχει χυθεί τόσο αίμα εκατέρωθεν, όταν η γεωγραφία κι η ανθρωπολογία της περιοχής είναι τόσο περίπλοκη, είναι αφελές να πιστεύει κανείς ότι θα επιτύχει την ειρήνη άμεσα, γρήγορα και δίχως κόπο. Δυστυχώς στη διπλωματία δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Η διαπραγμάτευση ακόμη απαιτεί ηγέτες που να διαπνέονται από τα παραπάνω χαρακτηριστικά, με κύρος, διπλωματικά χαρίσματα, και υψηλό πνευματικό ανάστημα· μα πάνω από όλα με ηθικό έρεισμα. Να το πρόβλημα των πολιτικών της εποχής μας· η απουσία οποιασδήποτε ηθικής. Το πρόβλημα των πολιτικών μας είναι ότι δεν πιστεύουν σε τίποτε, εκτός ίσως από τον ίδιο τους τον εαυτό. Το μόνο ‘όραμα’ των περισσοτέρων είναι δυστυχώς πώς θα εδραιώσουν, πολλαπλασιάσουν και εξαργυρώσουν το προσωπικό τους πολιτικό κεφάλαιο. Η ειρήνευση τέλος απαιτεί ώριμους λαούς. Λαούς έτοιμους να μοιραστούν, να ξεχάσουν, να αφήσουν πίσω τους το παρελθόν, να συγχωρέσουν. Η λήθη σ’αυτές τις περιπτώσεις είναι βάλσαμο στις χαίνουσες πληγές. Οι Arafat, Rabin και Clinton ξεπέρασαν τις προκαταλήψεις τους και δώσαν τα χέρια· οι λαοί τους όμως δεν ήταν έτοιμοι…

Το δεύτερο που πρέπει να αναλογιστούμε είναι ποιός είναι ο ειρηνοποιός. Στον αμερικανό πρόεδρο έχουν αποδοθεί ουκ ολίγες κατηγορίες-αλλά ελάχιστες μόνο καταδίκες-για ποικίλα εγκλήματα: ηθικής φύσεως, προσπάθειας χρηματισμού, παραποίησης εγγράφων, απόπειρας αλλοίωσης του εκλογικού αποτελέσματος, αλλά και αυτή της υποκίνησης εισβολής στο Καπιτώλιο που οδήγησε στον θάνατο εννέα ανθρώπων το 2021 (https://edition.cnn.com/interactive/2023/07/politics/trump-indictments-criminal-cases/index.html). Οι περισσότερες απ’αυτές τις υποθέσεις ‘πάγωσαν’ πριν ή μετά την εκλογή του στο προεδρικό αξίωμα, κι αναρωτιέται κανείς πόσες άραγε κατηγορίες απαιτούνται για να απωλέσει κανείς στην Αμερική το δικαίωμα του εκλέγεσθαι (τουλάχιστον μέχρι να τελεσιδικήσουν). Και μάλιστα του εκλέγεσθαι στη θέση με την μεγαλύτερη επιρροή και ισχύ στον πλανήτη. Αλλά και καμμιά κατηγορία να μην είχε αποδοθεί αρκεί κανείς να παρακολουθήσει τον άνδρα για να καταλάβει αμέσως το ποιόν του. Ύφος αγοραίο, γλώσσα παιδαριώδης, πνεύμα κενό, μίσος εναντίον αντιπάλων απύθμενο, ανόητες επαναλήψεις των ίδιων φληναφημάτων ξανά και ξανά, αφόρητη έως γελοία οίηση, χοντροκομμένα αστεία, λόγος διχαστικός, ανερυθρίαστες προσβολές προσώπων που μερικές φορές ούτε καν γνωρίζει, έκλυτος συβαριτισμός, μυσαρή κενοδοξία, ακατάσχετη γλωσσαλγία, ύβρις που αναμένει την αναπόδραστη τίση. Ο Trump δεν κρύβεται, δεν προσποιείται. Είναι αυτός που βλέπουμε μπροστά μας. Νιώθει τόσο ισχυρός και απρόσβλητος, νιώθει ότι κανείς και τίποτε δεν μπορεί να τον αγγίξει που δεν έχει κανέναν λόγο να υποκριθεί, κανέναν λόγο να μη δείξει το πραγματικό του πρόσωπο. Την ίδια στιγμή οι πολιτικές του στην Αμερική και στον κόσμο είναι επίσης δηλωτικές: υστερική ξενοφοβία, ανεξέλεγκτη αστυνομική και στρατιωτική βία εναντίον μεταναστών και μειονοτήτων, σφοδρός εναγγαλισμός με κροίσους που καταλήγει σε εξίσου σφοδρό διαζύγιο, πρόσληψη συγγενών και φίλων με ανύπαρκτη εμπειρία σε κρίσιμες θέσεις, πόλεμος εναντίον των πιο σεβαστών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της χώρας, προσπάθεια για μεσαιωνικό πισωγύρισμα στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παράφρων άρνηση της περιβαλλοντικής κρίσης που έχει εδώ και καιρό γίνει αδήριτη, αδιανόητες απειλές εναντίον γειτονικών χωρών, απρόβλεπτοι και αλλοπρόσαλλοι δασμοί που τίθενται όσο εύκολα αναιρούνται, αλλαγή του ονόματος του Υπουργείου Άμυνας σε Υπουργείο Πολέμου! Και μέσα σ’ όλα αυτά τα εξοργιστικά και ευτράπελα, η όχι σπάνια φαρισαϊκή επίκληση του Θεού, γιατί …in God we trust. Μπορεί ειλικρινά ένας εχέφρων κι αμερόληπτος άνθρωπος να αγνοεί αυτή την μεγάλη εικόνα που κραυγάζει και να συγχαίρει τον μεγάλο ηγέτη για την εκεχειρία που πέτυχε; Μπορεί ειλικρινά κανείς να πιστέψει ότι κάποιος μ’αυτά τα χαρακτηριστικά κι αυτές τις πολιτικές θα μπορούσε ποτέ να συμβάλει στην ειρήνευση μεταξύ λαών; Το να κάνεις deals -όπως καυχάται ότι κάνει ο ίδιος-δεν είναι συνώνυμο με το να κάνεις ειρήνη! Το πρώτο βασίζεται στο ιδιοτελές συμφέρον, το δεύτερο στην ειλικρινή συνεννόηση. Και σαν να μην ήταν αρκετά όλα τα παραπάνω, το απόγειο του θράσους του αμερικανού προέδρου είναι η διακαής φιλοδοξία του να αποκτήσει το Νομπέλ Ειρήνης· αυτό είναι το τρόπαιο που λείπει από τη συλλογή του…

To 1899 o Αυστριακός ζωγράφος Gustav Klimt (1862-1918) εγκαινιάζει στη Βιέννη το κίνημα της Απόσχισης με το έργο του Nuda Veritas· η γυμνή αλήθεια. Σε αυτό απεικονίζεται μια ραδινή γυναικεία φιγούρα, ολόγυμνη, με πυρόξανθα πυκνά μαλλιά να κρατάει έναν καθρέφτη στο δεξί της χέρι στραμμένο προς τους θεατές (λεπτομέρεια στην εικόνα της προμετωπίδας). Ο καλλιτέχνης μ’αυτό το πρωτόλειο έργο του μάς καλεί να κοιταχτούμε στον καθρέφτη, να δούμε ποιοί πραγματικά είμαστε, ν’αντικρίσουμε την αλήθεια μας γυμνή, τον εαυτό μας χωρίς ψιμμύθια, χωρίς φτιασίδια. Ο καλλιτέχνης μάς καλεί στην αυτογνωσία. Το ίδιο νομίζω οφείλουμε να πράξουμε κι εμείς μπροστά στο φαινόμενο Trump. Ο ‘τύραννος’ βρίσκεται μπροστά μας ολόγυμνος αποκαλύπτοντας πλήρως, χωρίς φύλλα συκής, την ειδεχθή γύμνια του. Και μάς προτείνει έναν καθρέφτη. Εάν εμείς δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε την αποτρόπαιη ασκήμια του τέρατος, τότε ας κοιταχτούμε στον καθρέφτη του. Κι αν τρομάξουμε μ’αυτό που θα δούμε, τότε δυστυχώς έχουμε αρχίσει να του μοιάζουμε φρικτά…

Ακούστε εδώ το πασίγνωστο κεντρικό μουσικό θέμα από την ταινία ‘Η λίστα του Schindler’ του Steven Spielberg (1946-), μια σύνθεση του John Williams (1932-) που ερμηνεύει ο μεγάλος εβραιοαμερικανός βιολονίστας Itzhak Perlman (1945-)· χωρίς αμφιβολία μια από τις σπαρακτικές μελωδίες της μουσικής του περασμένου αιώνα. Τη Φιλαρμονική του Los Angeles διευθύνει ο Βενεζουέλιος Gustavo Dudamel (1981-).