Όταν ο Auster συνάντησε τον Όμηρο

‘Σκέψου ότι πρέπει να πας κάπου με το αυτοκίνητο σου. Είναι ένα πολύ σημαντικό ραντεβού και δεν πρέπει να αργήσεις. Υπάρχουν δυο δρόμοι να φτάσεις στον προορισμό σου, ο κύριος δρόμος και ο παράδρομος. Συμβαίνει να είναι ώρα αιχμής και συνήθως έχει πολλή κίνηση ο κύριος δρόμος. Όμως αν δεν έχει συμβεί κανένα ατύχημα, η κίνηση κυλάει αργά αλλά σταθερά και σε 20 λεπτά θα μπορούσες να φτάσεις, ακριβώς στην ώρα σου για το ραντεβού, ούτε ένα δευτερόλεπτο νωρίτερα. Αν πάρεις τον παράδρομο είναι μεγαλύτερη η απόσταση αλλά έχει λιγότερη κίνηση και θα μπορούσες να φτάσεις σε 15 λεπτα. Γενικά ο παράδρομος είναι καλύτερος από τον κύριο δρόμο, αλλά υπάρχει μια ‘παγίδα’: έχει μόνο μια λωρίδα και αν συμβεί κάποιο ατύχημα, θα ‘κολλήσεις’ και θα χάσεις το ραντεβού σου…Παίρνεις τελικά τον κύριο δρόμο-έχει γίνει καραμπόλα με τρια αυτοκίνητα, είσαι ‘κολλημένος’ στην κίνηση για πάνω από μια ώρα και καθώς κάθεσαι στο αυτοκίνητό σου το μόνο πράγμα που σκέφτεσαι είναι ο παράδρομος και γιατί δεν τον επέλεξες. Καταριέσαι τον ευατό σου που δεν έκανες τη σωστή επιλογή αλλά πάλι πώς ξέρεις ότι έκανες τη λάθος επιλογή; Μπορείς να δεις τον παράδρομο;…Σου έχει πεί κανείς για το τεράστιο δένδρο που έπεσε και συνέθλιψε ένα αυτοκίνητο, μαζί με τον οδηγό του και ότι η κίνηση θα σε καθήλωνε εκεί για τρεισήμισυ ώρες; Και ποιός σου είπε ότι έαν έπαιρνες τον παράδρομο δεν θα ήσουν εσύ ο οδηγός που θα σκοτωνόταν;…Ποτέ δεν ξέρεις αν έκανες τη σωστή ή τη λάθος επιλογή. Για να ξέρεις πρέπει να έχεις όλα τα δεδομένα και για να έχεις όλα τα δεδομένα θα έπρεπε να είσαι σε δυο μέρη ταυτόχρονα-πράγμα που είναι αδύνατον…και γι’αυτό οι άνθρωποι πιστεύουν στο Θεό…’*

O Paul Auster στο τελευταίο του βιβλίο, το ‘4321’, μιλάει για την ανθρώπινη μοίρα. Tην αδιόρατη εκείνη αλληλουχία γεγονότων που συμβαίνουν ερήμην μας και καθορίζουν δραματικά την πορεία της ζωής μας. Τέσσερις διαφορετικοί ήρωες, που όλοι ξεκινούν από την ίδια αφετηρία (ίδιο γενετικό υλικό, ίδιες καταβολές, ίδιος τόπος και χρόνος) αλλά ακολουθούν τελείως διαφορετικές πορείες ζωής. Μια ουσία, τέσσερα πρόσωπα. Τέσσερις διαφορετικές προσωπικότητες, εν τέλει τέσσερις διαφορετικοί άνθρωποι. Τέσσερα νήματα ζωής που ξεκινούν από το ίδιο σημείο και βαθμιαία αρχίζουν να αποκλίνουν. Και όσο περισότερο αποκλίνουν τόσο πιο ξεκάθαρα διαφορετικές γίνονται οι ζωές τους. Το ερώτημα αναδύεται αβίαστο: ποιά είναι η κινητήρια δύναμη που απωθεί τα νήματα και διαφοροποιεί τις ζωές; Και η απάντηση έρχεται το ίδια αβίαστη: γεγονότα που συμβαίνουν στις ζωές μας, πάνω στα οποία δεν έχουμε κανέναν απολύτως έλεγχο. Ο θάνατος του πατέρα, ένα μοιραίο ατύχημα, μια ‘ανυποψίαστη’ συμπλοκή σε ένα μπαρ, ο ακρωτηριασμός δυο δακτύλων, ένα αγόρι στη σκοτεινή αίθουσα ενός σινεμά, μια ομιχλώδης μέρα στο Λονδίνο, ένα αναμένο τσιγάρο. Σημαντικά ή επιφανειακώς ασήμαντα γεγονότα με τεράστιες όμως συνέπειες- γιγαντιαία ‘μαγνητικά πεδία’ που μπορούν και ‘ὅρη μεθιστάνειν’.

Τί έλεγχο λοιπόν έχουμε στις ζωές μας; Μπορούμε να ‘κάμουμε τη ζωή μας όπως την θέλουμε’ και σε ποιό βαθμό; Eίναι τελικώς ο Θεός, ο πανταχού παρών, η ‘απάντηση’ στην αδυναμία μας να ερμηνεύσουμε τον κόσμο που ζούμε; O ποιητής των ποιητών, ο Όμηρος, πραγματεύεται θαυμάσια όλα αυτά τα ερωτήματα στις πρώτες κιόλας σελίδες του έπους, στη ραψωδία Α’ της Οδύσσειας και ‘δείχνει τον δρόμο’. Η ‘γλαυκώπις’ Αθηνά και ο ‘νεφεληγερέτης’ Δίας συζητούν στον Όλυμπο για τον Οδυσσέα. Πώς θα μπορέσουν να εξευμενίσουν την οργή του ‘ἐνοσίχθονα’ Ποσειδώνα και θα βοηθήσουν τον πολυμήχανο να φτάσει στην πάτρια γη μετά από 20 χρόνια περιπλανήσεων; Και ενώ οι Θεοί υφαίνουν τον ιστό της μοίρας του, ο Οδυσσέας σαν βρέφος ανυποψίαστος βρίσκεται στην αγκαλιά της Καλυψούς, τέλεια απελπισμένος πλέον ότι δεν πρόκειται να ξαναδεί την γυναίκα, τον γιο του και τα ακρογιάλια της Ιθάκης του. Ο Ομηρικός άνθρωπος και όλος ο μετέπειτα Ελληνικός πολιτισμός βασίζεται σε αυτήν ακριβώς την ιδέα. Όσα βλέπουμε γύρω μας δεν μπορεί να είναι μόνον αυτά ο υπαρκτός μας κόσμος. Είναι αδύνατον να είναι μόνον αυτά. Γιατί τότε δεν μπορεί ο άνθρωπος να κατανοήσει, να ερμηνεύσει, να δικαιολογήσει όσα συμβαίνουν στη ζωή του. Και έτσι γεννιέται η μεταφυσική, που συντροφεύει τον Έλληνα από καταβολής κόσμου.

Πόσο βαθειά επηρέασε η ιδέα αυτήν τον κόσμο! Τόσο που ένας Αμερικανός συγγραφέας (και αναρίθμητοι ακόμα…), γηγενής της Νέας Υόρκης, τρεις χιλάδες χρόνια μετά να σκέφτεται ταυτόσημα. Να συναντιέται με τον Ομηρικό άνθρωπο και να έρχεται αντιμέτωπος με τα ίδια προαιώνια ερωτήματα, για να καταλήξει τελικώς στο ίδιο ακριβώς, βαθύ και σπαρακτικά αληθινό συμπέρασμα: ‘οὑδέν ἀκιδνότερον γαία τρέφει ἀνθρώποιο’ (τίποτα πιο αδύναμο από τον άνθρωπο η γη δεν τρέφει)**.

* ‘ελεύθερη’ μετάφραση του συγγραφέα του άρθρου από το βιβλίο του Paul Auster ‘4321’, εκδόσεις Faber & Faber 2017

** μετάφραση Μανόλη Χατζηγιακουμή, εκδόσεις Κέντρου Ερευνών και Εκδόσεων, 2015